شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
برخی از جانداران، مواد مغذی را از سطح یاخته یا بدن به طور مستقیم از محیط، با انتشار دریافت میکنند. این محیط، آب دریا، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است؛ برخی تک یاخته گان تمام مواد مغذی را از سطح یاخته، جذب میکنند.
کرم کدو نیز که فاقد دهان و دستگاه گوارش است، مواد مغذی را از سطح بدن جذب میکند.
مواد غذایی در این نوع کُریچه ها به کمک آنزیم ها گوارش پیدا میکند. بنابراین، گوارش درون یاخته ای است؛ مثلاً در پارامسی، حرکت مژک ها غذا را از محیط به حفره دهانی منتقل میکند. در انتهای حفره، کُریچه غذایی تشکیل میشود. کُریچه غذایی درون سیتوپلاسم حرکت میکند. اندامکی به نام کافندهتن (لیزوزوم)، که دارای آنزیم های گوارشی است به آن میپیوندند و آنزیم های خود را به درون کُریچه آزاد میکند. در نتیجه، کُریچه گوارشی تشکیل میشود. مواد گوارش یافته، جذب میشوند و مواد گوارش نیافته در کُریچه باقی میمانند. به این کُریچه دفعی میگویند. محتویات این کُریچه از راه منفذ دفعی یاخته خارج میشود.
بسیاری از جانوران، درون بدن خود جایگاه ویژه ای برای گوارش غذا دارند. این جایگاه در خارج از محیط داخلی یعنی خارج از خون و یاخته های بدن است؛ به این ترتیب، آنزیم های گوارشی در این جایگاه ریخته میشوند و غذا، گوارش برون یاخته ای پیدا میکند
گوارش در بی مهرگانی مانند مرجان ها، در کیسه منشعبی به نام حفره گوارشی انجام میشود. این حفره فقط یک سوراخ برای ورود و خروج مواد دارد. گردش مواد نیز درون همین کیسه و انشعابات آن انجام میشود. یاخته هایی در این حفره،آنزیم هایی ترشح میکنند که فرایند گوارش برون یاخته ای را آغاز میکنند. یاخته های دیگر این حفره، مواد مغذی را با بیگانه خواری (فاگوسیتوز) دریافت میکنند و فرایند گوارش درون یاخته ای را در کُریچه های غذایی ادامه میدهند. در بیگانه خواری، ذرات با تشکیل یک کیسه غشایی در غشا، به یاخته وارد میشوند. در برخی کرم های پهن، نظیر پلاناریا، روش مشابهی در تغذیه مشاهده میشود.
-1 شکار غذا و انتقال آن به حفره گوارشی با کمک بازوها
-2 سلولهای ترشحی، آنزیمهای گوارشی را به درون حفره گوارشی اگزوسیتوز (برونرانی) میکنند.
-3 تاژک ها آنزیم ها و مواد غذایی را مخلوط میکند تا گوارش برون یاخته صورت گیرد.
-4 سلول های تاژک دار مواد غذایی قابل جذب را به روش فاگوسیتوز از حفره گوارشی خارج و به میان یاخته (سیتوپلاسم) وارد میکنند.
-5 در میان یاخته واکوئل غذایی با لیزوزوم ادغام و کُریچه گوارشی شکل میگیرد.
-6 پس از گوارش درون یاخته، مواد غذایی مصرف میشوند.
-7 مواد دفعی و مواد غذایی که گوارش نیافته اند یا به طور نسبی گوارش یافته اند مجدداً از طریق دهان، حفره گوارشی را ترک میکنند
این لوله در اثر تشکیل مخرج، شکل میگیرد و امکان جریان یک طرفه غذا را بدون مخلوط شدن غذای گوارش یافته و مواد دفعی فراهم میکند. در نتیجه، دستگاه گوارش کامل شکل میگیرد . در ادامه، نمونه هایی از این دستگاه ارائه میشود.ملخ، حشره ای گیاه خوار است و با استفاده از آرواره ها، مواد غذایی را خرد و به دهان منتقل میکند. غذای خرد شده از طریق مری به چینه دان وارد میشود. چینه دان بخش حجیم انتهای مری است که در آن غذا ذخیره و نرم میشود. بزاق، غذا را برای عبور از دستگاه گوارش لغزنده میکند. آمیلاز بزاق، گوارش کربوهیدرات ها را آغاز میکند.
این مرحله، طی ذخیره غذا در چینه دان ادامه مییابد؛ سپس غذا به بخش کوچکی به نام پیش معده وارد میشود. دیواره پیش معده دندانه هایی دارد که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک میکنند. معده و کیسه های معده، آنزیم هایی ترشح میکنند که به پیش معده وارد میشوند.حرکات مکانیکی پیش معده و عملکرد آنزیم ها، ذرات ریزی ایجاد میکنند که به کیسه های معده وارد و گوارش برونیاخته ای کامل میشود. جذب، در معده صورت میگیرد. مواد گوارش نیافته پس از عبور از روده به راست روده وارد و آب و یون های آن جذب میشوند و سرانجام مدفوع از مخرج دفع میشود.
جانوران دیگری مانند کرم خاکی و پرندگان دانه خوار نیز چینه دان دارند که به ذخیره غذا کمک میکند. این ساختار به جانور امکان میدهد تا با دفعات کمتر تغذیه، انرژی مورد نیاز خود را تأمین کند.
پرندگان دانه خوار، ماهی خاویاری و کروکودیل، برای آسیاب کردن غذا، سنگدان دارند. سنگدان از بخش عقبی معده تشکیل میشود و دارای ساختاری ماهیچه ای است. سنگریزه هایی که پرنده می بلعند، فرایند آسیابکردن غذا را تسهیل میکنند
پستانداران نشخوار کننده، نظیر گاو و گوسفند، معده چهار قسمتی دارند. در این جانوران، بخش بالایی معده، شامل کیسه بزرگی به نام سیرابی و بخش کوچکی به نام نگاری است. بخش پایینی معده دارای یک اتاقک لایه لایه به نام هزارلا و معده واقعی یا شیردان است.
این جانوران به سرعت غذا میخورند تا در فرصت مناسب یا مکانی امن، غذا را با نشخوار کردن وارد دهان کنند و بجوند. ابتدا غذای نیمه جویده به سرعت بلعیده و وارد سیرابی میشود و در آنجا در معرض میکروب ها قرار میگیرد. میکروب ها به کمک ترشح مایعات،حرارت بدن سیرابی، تا حدودی توده های غذا را گوارش میدهند
این توده ها به نگاری وارد و به دهان برمیگردند. در این زمان غذا به طور کامل، جویده میشود. وقتی غذا دوباره بلعیده شد، به سیرابی وارد میشود، بیشتر حالت مایع پیدا میکند و به نگاری جریان مییابد سپس مواد به هزارلا رفته، تا حدودی آبگیری و سرانجام به شیردان وارد میشوند. در این محل آنزیم های گوارشی وارد عمل میشوند و گوارش ادامه پیدا میکند.
در نشخوارکنندگان، وجود میکروبها برای گوارش سلولز ضروری است. سلولز مقدار زیادی انرژی دارد ولی اغلب جانوران فاقد توانایی تولید آنزیم سلولز برای گوارش آن هستند. تولید سلولز توسط این میکروبها، زندگی گیاه خواری را اثر بخش تر نموده است.در گیاه خواران غیرنشخوار کننده، عمل گوارش میکروبی، پس از گوارش آنزیمی صورت میگیرد. مثلاً در اسب، میکروبهایی که در روده کور جانور زندگی میکنند، سلولز را آبکافت میکنند. از آنجا که گوارش سلولز در رودة باریک این جانور انجام نمیشود، بخشی از مواد غذایی دفع میشوند.
دهان¬مری¬سیرابی(حرارت بدن)¬نگاری+مری¬دهان(گوارش مجدد)¬مری¬سیرابی¬نگاری¬هزارلا¬شیردان¬روده
گوارش در جانداران
برخی از جانداران، مواد مغذی را از سطح یاخته یا بدن به طور مستقیم از محیط، با انتشار دریافت میکنند. این محیط، آب دریا، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است؛ برخی تک یاخته گان تمام مواد مغذی را از سطح یاخته، جذب میکنند.
کرم کدو نیز که فاقد دهان و دستگاه گوارش است، مواد مغذی را از سطح بدن جذب میکند.
کُریچه (واکوئل) گوارشی:
مواد غذایی در این نوع کُریچه ها به کمک آنزیم ها گوارش پیدا میکند. بنابراین، گوارش درون یاخته ای است؛ مثلاً در پارامسی، حرکت مژک ها غذا را از محیط به حفره دهانی منتقل میکند. در انتهای حفره، کُریچه غذایی تشکیل میشود. کُریچه غذایی درون سیتوپلاسم حرکت میکند. اندامکی به نام کافندهتن (لیزوزوم)، که دارای آنزیم های گوارشی است به آن میپیوندند و آنزیم های خود را به درون کُریچه آزاد میکند. در نتیجه، کُریچه گوارشی تشکیل میشود. مواد گوارش یافته، جذب میشوند و مواد گوارش نیافته در کُریچه باقی میمانند. به این کُریچه دفعی میگویند. محتویات این کُریچه از راه منفذ دفعی یاخته خارج میشود.
گوارش برون یاخته ای:
بسیاری از جانوران، درون بدن خود جایگاه ویژه ای برای گوارش غذا دارند. این جایگاه در خارج از محیط داخلی یعنی خارج از خون و یاخته های بدن است؛ به این ترتیب، آنزیم های گوارشی در این جایگاه ریخته میشوند و غذا، گوارش برون یاخته ای پیدا میکند
حفره گوارشی:
گوارش در بی مهرگانی مانند مرجان ها، در کیسه منشعبی به نام حفره گوارشی انجام میشود. این حفره فقط یک سوراخ برای ورود و خروج مواد دارد. گردش مواد نیز درون همین کیسه و انشعابات آن انجام میشود. یاخته هایی در این حفره،آنزیم هایی ترشح میکنند که فرایند گوارش برون یاخته ای را آغاز میکنند. یاخته های دیگر این حفره، مواد مغذی را با بیگانه خواری (فاگوسیتوز) دریافت میکنند و فرایند گوارش درون یاخته ای را در کُریچه های غذایی ادامه میدهند. در بیگانه خواری، ذرات با تشکیل یک کیسه غشایی در غشا، به یاخته وارد میشوند. در برخی کرم های پهن، نظیر پلاناریا، روش مشابهی در تغذیه مشاهده میشود.
مراحل تغذیه هیدر:
-1 شکار غذا و انتقال آن به حفره گوارشی با کمک بازوها
-2 سلولهای ترشحی، آنزیمهای گوارشی را به درون حفره گوارشی اگزوسیتوز (برونرانی) میکنند.
-3 تاژک ها آنزیم ها و مواد غذایی را مخلوط میکند تا گوارش برون یاخته صورت گیرد.
-4 سلول های تاژک دار مواد غذایی قابل جذب را به روش فاگوسیتوز از حفره گوارشی خارج و به میان یاخته (سیتوپلاسم) وارد میکنند.
-5 در میان یاخته واکوئل غذایی با لیزوزوم ادغام و کُریچه گوارشی شکل میگیرد.
-6 پس از گوارش درون یاخته، مواد غذایی مصرف میشوند.
-7 مواد دفعی و مواد غذایی که گوارش نیافته اند یا به طور نسبی گوارش یافته اند مجدداً از طریق دهان، حفره گوارشی را ترک میکنند
لوله گوارش:
این لوله در اثر تشکیل مخرج، شکل میگیرد و امکان جریان یک طرفه غذا را بدون مخلوط شدن غذای گوارش یافته و مواد دفعی فراهم میکند. در نتیجه، دستگاه گوارش کامل شکل میگیرد . در ادامه، نمونه هایی از این دستگاه ارائه میشود.ملخ، حشره ای گیاه خوار است و با استفاده از آرواره ها، مواد غذایی را خرد و به دهان منتقل میکند. غذای خرد شده از طریق مری به چینه دان وارد میشود. چینه دان بخش حجیم انتهای مری است که در آن غذا ذخیره و نرم میشود. بزاق، غذا را برای عبور از دستگاه گوارش لغزنده میکند. آمیلاز بزاق، گوارش کربوهیدرات ها را آغاز میکند.
این مرحله، طی ذخیره غذا در چینه دان ادامه مییابد؛ سپس غذا به بخش کوچکی به نام پیش معده وارد میشود. دیواره پیش معده دندانه هایی دارد که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک میکنند. معده و کیسه های معده، آنزیم هایی ترشح میکنند که به پیش معده وارد میشوند.حرکات مکانیکی پیش معده و عملکرد آنزیم ها، ذرات ریزی ایجاد میکنند که به کیسه های معده وارد و گوارش برونیاخته ای کامل میشود. جذب، در معده صورت میگیرد. مواد گوارش نیافته پس از عبور از روده به راست روده وارد و آب و یون های آن جذب میشوند و سرانجام مدفوع از مخرج دفع میشود.
جانوران دیگری مانند کرم خاکی و پرندگان دانه خوار نیز چینه دان دارند که به ذخیره غذا کمک میکند. این ساختار به جانور امکان میدهد تا با دفعات کمتر تغذیه، انرژی مورد نیاز خود را تأمین کند.
پرندگان دانه خوار، ماهی خاویاری و کروکودیل، برای آسیاب کردن غذا، سنگدان دارند. سنگدان از بخش عقبی معده تشکیل میشود و دارای ساختاری ماهیچه ای است. سنگریزه هایی که پرنده می بلعند، فرایند آسیابکردن غذا را تسهیل میکنند
پستانداران نشخوار کننده، نظیر گاو و گوسفند، معده چهار قسمتی دارند. در این جانوران، بخش بالایی معده، شامل کیسه بزرگی به نام سیرابی و بخش کوچکی به نام نگاری است. بخش پایینی معده دارای یک اتاقک لایه لایه به نام هزارلا و معده واقعی یا شیردان است.
این جانوران به سرعت غذا میخورند تا در فرصت مناسب یا مکانی امن، غذا را با نشخوار کردن وارد دهان کنند و بجوند. ابتدا غذای نیمه جویده به سرعت بلعیده و وارد سیرابی میشود و در آنجا در معرض میکروب ها قرار میگیرد. میکروب ها به کمک ترشح مایعات،حرارت بدن سیرابی، تا حدودی توده های غذا را گوارش میدهند
این توده ها به نگاری وارد و به دهان برمیگردند. در این زمان غذا به طور کامل، جویده میشود. وقتی غذا دوباره بلعیده شد، به سیرابی وارد میشود، بیشتر حالت مایع پیدا میکند و به نگاری جریان مییابد سپس مواد به هزارلا رفته، تا حدودی آبگیری و سرانجام به شیردان وارد میشوند. در این محل آنزیم های گوارشی وارد عمل میشوند و گوارش ادامه پیدا میکند.
در نشخوارکنندگان، وجود میکروبها برای گوارش سلولز ضروری است. سلولز مقدار زیادی انرژی دارد ولی اغلب جانوران فاقد توانایی تولید آنزیم سلولز برای گوارش آن هستند. تولید سلولز توسط این میکروبها، زندگی گیاه خواری را اثر بخش تر نموده است.در گیاه خواران غیرنشخوار کننده، عمل گوارش میکروبی، پس از گوارش آنزیمی صورت میگیرد. مثلاً در اسب، میکروبهایی که در روده کور جانور زندگی میکنند، سلولز را آبکافت میکنند. از آنجا که گوارش سلولز در رودة باریک این جانور انجام نمیشود، بخشی از مواد غذایی دفع میشوند.
دهان¬مری¬سیرابی(حرارت بدن)¬نگاری+مری¬دهان(گوارش مجدد)¬مری¬سیرابی¬نگاری¬هزارلا¬شیردان¬روده